Cranendonck
Cranendonck is een gemeente in de provincie Noord-Brabant. De gemeente telt 20.339 inwoners (31 mei 2009, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 78,14 km². De gemeente Cranendonck is op 1 januari 1997 ontstaan uit de samenvoeging van de kernen Budel (gemeentehuis), Budel-Dorplein, Budel-Schoot, Gastel, Maarheeze en Soerendonk. De plaatselijke uitspraken zijn: Buul(Budel), Dorplein(Budel-Dorplein), Schoot(Budel-Schoot), Gastel(Gastel), Màris(Maarheeze) en Zurrik(Soerendonk)
Kasteel Cranendonk
Maarheeze wordt het eerst genoemd in 1223, wanneer het tot deze parochie horende gebied Hugten door Dirk van Altena in leen wordt gegeven aan de Heer van Heeze. Het gebied werd na Dirks kinderloze dood in 1242 geërfd door diens neef Engelbert van Horne. Vermoedelijk was hij het die tussen Maarheeze en Soerendonk een kasteel liet bouwen. Geïnspireerd op de natuurlijke omstandigheden ter plaatse (kraan: kraanvogel, donk: hoogte, heuvel) werd het kasteel Cranendonk genoemd. Het is echter ook niet onmogelijk dat het gebied al zo heette en het kasteel dus naar het gebied werd genoemd. In 1421 waren Maarheeze, Soerendonk, Gastel en Budel reeds verenigd in twee schepenbanken, die verantwoordelijk waren voor zowel voor het bestuur als de rechtspraak.
De zoon van Engelbert van Horne, Willem I van Cranendonck, was de eerste die zich heer van 'Cranendunc' noemde. De Van Cranendonks waren ook heer van Eindhoven c.a. Dit geslacht Van Cranendonk, een zijtak dus van de Van Hornes, stierf in mannelijke lijn uit in het midden van de veertiende eeuw. Hierop volgden als bezitters van de heerlijkheid de geslachten Van Sevenborn, Van Milberg, Van Schoonvorst, Van Horne en Van Egmond.
In de loop der eeuwen komen de heerlijke rechten en het kasteel met het omliggende grondgebied door vererving of (ver)koop in het bezit van verschillende adellijke geslachten. Anna van Egmond, de eerste vrouw van Willem van Oranje, bracht bij huwelijk in 1551 Cranendonk aan de Oranjes, wat zo bleef tot het einde van het Ancien Régime. Nog steeds behoort Barones van Cranendonk tot een van de vele titels van koningin Beatrix der Nederlanden.
De heren van Cranendonk uit de geslachten Van Horne, Van Egmond en Oranje hadden hun voornaamste bezittingen en belangen elders en verbleven daarom zelden of nooit op kasteel Cranendonk. Als plaatsvervanger van de heer werd voor Eindhoven en Cranendonk een drost of drossaard aangesteld. Hij verbleef wel op het kasteel, totdat dit in 1673 door de Fransen werd verwoest.
In 1938 werd de gemeente Maarheeze eigenaar van Landgoed Cranendonk. De villa die er in aan het einde van de negentiende eeuw was gebouwd werd in 1940 als gemeentehuis van de toenmalige gemeente Maarheeze in gebruik genomen. Cranendonk werd zo opnieuw het bestuurlijke centrum. Vanaf 1 januari 1997 was de huidige gemeente Cranendonck een feit, al droeg deze nog een jaar lang formeel de naam Budel. Het gemeentehuis werd ‘verplaatst’ naar Budel, waarna de villa van Landgoed Cranendonck verhuurd werd. In 2009 is door de gemeente Cranendonck, na vertrek van de huurder, besloten de villa weer in gebruik te nemen als gemeentehuis.
Domein
Budel Het domein Budel behoorde tot het koningsgoed van de Pepiniden en Karolingen. De oudste tekst is een oorkonde van Karel de Grote waarin hij bevestigd dat zijn grootvader Pippijn de Middelste of Van Herstal voor diens overlijden in 714 bezittingen te Budel had geschonken aan de abdij van Chèvremont bij Luik. In 947 werd ook de kerk van Budel met de tienden aan dit klooster geschonken. De bezittingen van de abdij van Chèvremont, waaronder het domein en de kerk van Budel, werden in het jaar 972 overgedragen aan het kapittel van de kerk van Onze Lieve Vrouw, ofwel het Mariakapittel (Marienstift) te Aken. De kerk en de hof met omliggende landerijen bleven tot het einde van de achttiende eeuw in het bezit van het Akense kapittel.
